O n’temo muna ekyaki e fika wa ntunta kuna n’twala vana fulu
kimosi kya kala e teke kimosi kya Kongo kya vangilwa muna
tadi. E ngindu zame za ndata vana ndambu vana ndambu’a
teke e mpila eyayi, kansi okwakuna, ulolo wa kilometele yo
n ́toto ́ame, e ngudi eyayina ya temuna kwayingi.
Kumonekene o n’kanda umosi u lombanga e ntangilu ya
malembe yo nwana ye yinya ye ngwala za mpangilu u
gyuvulanga e nkangama ya lekwa ya lusansu ye ntende.
E fwaniswa ya siwa kwa Neusa Trovoada.
E nsekola za Miguel Sanches André yo Nelly Marmorat
(ye mpyakana za dingala dya ku nzo)
Nu mona muna meso meno. Para os vossos olhos. À vos yeux.
Branca
O wunu kwandi kikilu yina ye ziku kyawonso vo: ya kubika e tshombo kinumana dya nsikamesa muna
menemene kya lumbu kya mosi. O boss kyame kadi kala ye vinza ko. Kansi ekolo ke kwa di kyela ko
muna menemene ya lotwa e ndozi yo vuamvuka yo kaza muna ndinga ya ngolo:
wenda kuna matadi
me bikulanga.
Lutumu lumosi lwa lembama. Muna zu dimosi dya ndinga ya
ntama ntamaaaaa!
O syandamene. Wizidi kunzyeta vana fulu kya gyobelela, tudidi e ntwadi o madya ma menemene,
ne wa nkota muna n’tu. Oo! Muna n’tu? Ke wau ko. Ntudidi e gwilu ya matu zifone vana ntandu’a
banda ndyete o nswalu muna tombelele kya menemene ye kyozi. O mono yakala ya kangama muna zu
dya ngolo dya n’kunga a ngengesi. Kansi ke wa manisanga e kudi ya kala dyau ko muna kati mwa kala
e ntangwa. Mpasi ya kala zau. E dina e zu dya n’kunga ke dya manisanga e mfitakani a ntim’ame ko.
O mono yadi vayikila muna boloko dya sikola, kansi o luzingu lwa kala kaka lwa mbi.
Luzingu lwa mpasi mpasiiiiiii!
E lumbu ya vyokanga nswalu nswalu, e ntangwa ya yendanga e nzaki nzaki e vuvulu. Aa. aweyi ya di
lendela? O ndioyu o boss kyame nzenza, n’gyaluki wa filwa muna tumbu wa yingwa mawonso o mama,
o zolele ku mbunduna o kwaku. bonso nzenza oo! Si ya m’vana tu e vinza? O wowo ke wau ko.
Yadi zola o zibula o moko bonso V, nangika naaaangikaaa
Nu mwene? Kala ye zina e ngolo zi simbanga o malu yo moko mpe zi tuku natanga kuna zulu.
E mpila’e yayi... Kansi e nkutu’ame ya kala ye zitu dya lutakana.
Nzingidi o moko vana kintulu kyame. Kyozi kyayingi kya kala ko. O mono muna n’longa wa vingila e
bus.
O n’kunga ame tshombo dyame nkutu’ame, o mono i nani, A?.
E mpasi za yantika o gyuvula o mama o mambu.
Muntu mosi kuna n’twala ame n’tu ye nima, bosi mosi yo mosi dyaka.
Nima – n’tu, n’tu ye nima. wau muntu’a n’kaka kuna nima yo muntu’a n’kaka dyaka.
Yadi di kuyindulwila, yingeta, o yeto tuna kweto vava. Tuna ekimoyo muna ntangwa yau yimosi. O vava
muna lokola ekyaki! Kansi muna ntangwa eyayina o mono kya zayanga e ludi ekyaki ko. Ya monanga
mawonso ma butama, offline. E nima ye nima ye nima. O makosi.
I ntangwa eyayina ya vyoka e kumbi. Muna malembe mawonsono... Muna nsi’a m’fukezi.
E kumbi dya vangilwa muna tadi dya ngwento (yovo kutu ya kondwa o malunga?) ye kina e kima kya
syelumukanga kuna ntandu. Muna fiku kya big nene, o muntu muna malembe mawonsono... O yandi
muna malembe mawonso kikilu, yandi wa toma vangwa muna tadi. Wa kala n’kanda a mpwena wa
luzayisu lwa nsonga kuna longokelo ye lundilu dya lekwa ya lusansu.
E kumbi dya lutilanga muna malembe mawonsono... ke kwa nokanga mvula ko. Ya natukina muna
ntinu e zazina. O fuki wa ntuntaaanga... E Mbadi. Yangi dya nene dya kudikilanga, dya kudikilanga
dyaka. Kya yele ku longokelo ye lundilu dya lekwa ya lusansu ko, yindwidi, lenda kwandi o kala o wau.
Kansi ke wau dya di kadila ko. Wau e vinza? Ya dya e ndofi kilendi vana ko. Kuna kwa boss kyame.
I wau wowo.
kadi kwenda ko.
E zazi i ngindu zame ya kala zau, se zina mwangananga, o kwakuna nima a kumbi, ke vena dyaka
muntu wa monanga o muntu wa tunta tuntanga ko... muna malembe.
E Mbadi, ki kwenda ko, o m’funu wa longokelo ye lundilu dya lekwa ya lusansu lu vananga o
lutokaneso.
Nsisidi e nkutu’ame, o n’zaka ye gwilu ya matu zifone vana nkotelo, e gwilu ya matu... Yawonso o
kwakuna!
Mbutamene, yantikidi o di kumona muna kati. O ludingalalu lu mvwete.
O vavana kikilu i vau ya yiza gwila dyaka e ndinga ya wa kuna ndozi:
O mama i matadi me bikulanga. E teke i vwandanga ya butama kuna n’twal ́aku i twasanga e n’siku
mya makanda ma ntama. Tala: be vovelanga muna ndinga ya kinitu, i vovanga ekolo e ndinga ke ya
vayikidi ko ya yangalala muna kuma kya mwanda a nkuba ke u monekanga ko.
Nkya kima ekyaki?...Kya bakisanga konso dyambu ko.
o yeto twa NZENZA ZA ZITU
Mpe ya gwa muna kati
Landakana: o yau bena nzenza za fuka.
Landakana... edyadi e zu dya ndinga i dyakala e nkantika fuka! Itsiii... Ke
mau kwandi ko makala masonama muna lukaya lwa longokelo ye lundilu
dya lekwa ya lusansu! – kyeleka ya tangulula, nkya ngindu wuna zau?
Ke wau ko.
O mono ya mona o ntima e mfitakani ya kala vana kati kwa ndinga ya
vayikilanga muna kati ye yina yatukanga kuna mbazi.
Vo mvayikidi o wau, bosi nkwenda gwana o boss kyame, ke ve kala vinza
ko – ngindwidi.
Kansi kuna nima a lukaya,
E yayi e Nzadi,
u mbundidi o Nzadi’a Kongo.
i n’kanda a nzayilu za nsi za nza!
E nkumbu kya toma zo lendanga tanga ko: Pedra do Feitiço.
NOT USABLE. Noki. Matadi.
I bosi ya wa e ndinga:
lunda o n’kanda a nzayilu za nsi za nza. Kangala e
nsi. Wantu bena omu nsi. Nzila yina ya zyetwa ye mbwaki muna ndambu
ye ndambu yakuna MBanza Kongo. Keba kwaku. Tala: Oku ndambu eyayi
i Pedra do Feitiço kuna yaka ndambu i Boma, bonso o kwaku ndambu
eyayi Noki, kuna yaka ndambu Matadi, kuna yayi e ndambu Kin, kuna
yaka ndambu Brazza, bonso...
Muna malembe mawonsono mbwene e nzengalakani yawonso. E mbadi,
yambula ya tala: i ludi kikilu: konso kwa fulu kina ye ndambu’andi a
Nzadi.
I vavana ya yantikila obunda e vuvu kwa ndinga.
Tala O m’vadi a Teke, i yandi kikilu, wa longoka o n’kunga a tadi!
Nge! Muna kyeleka. I yandi kikilu wuna o vava.Wa sondama,
o moko ma simba muna makungunu wa butama yo meso matala kuna n’twala. E mbadi!
Mbundukutu yimosi ya kezimina yina betumukanga muna nitu’andi ya ndombe.
Mfundidi e nkata ye mpe yeto n’zole tu fwananene o n’tela mpe tu kangamene muna malembe ma
yina e ndinga. Muna mpila eyayi!
Ba n’twasidi e tadi dya kezimina, o tambwidi dyo muna moko mamole. O sondamene i tula e tadi vana
n’toto. O nikwini dyo.
O tadidi dyo. O tensekele dyo o moko: o widi e nsyama zandi, okwikidi muna n’silu myandi.
O mwene e sampu sampu kya zitu kyandi.
O zeye vo muna yantikilu kaka dya nzengo o lokelo.
Wau wenda leka, o ndioyu o m’vadi a teke. O fwete sikama ekolo o mwini ke wa vayikidi ko yo dyata
kwayingi e kya malu. Muna lwaka kuna n’toto wa vauka.
Yo m’vadi a Teke mpe ovava kikilu ndambu o yantikidi o nikuna o n’tu yo vova vo i wau wowo.
O lweke. Muna kati kwa mfinda o tambwidi o maza ma velela ma nteleka, wa kafinina e salanganu
muna konso kandazi.
I kuna ke kalanga. E yimbidilanga. E lombelanga o luve.
O vutukanga kaka o kuma vo kubwitidi.
O dyatidi e nzila yawonso muna luzolo lwa
vanga, e ntangwa zawonso e ngindu za
tuntanga kuna tadi.
Muna lumbu kya n’kaka yo yandi muna
nkati kwa makungunu, muna
ngyenzumuka ya mbote ya n’longa e
myezi mya nkyelo a kuma mina songa mi
kangamene muna nkati kwa wonga
wandi.
O susumukini o n’gindu mya m’vovo mya lukanikinu: E Ngang ́eto a n’guki u tu susumuna e ngindu.
E Ngang ́eto a nene ya mawuku. Ku vilakana ko — ku vilakana ko!
O meso ma m’vadi a teke mezidi luta e salu kya moko kya zinkete: e mvilulwilu ya n’tu, e kyakina
e ziku kya vuangama, ekyaki e vumi kya ndikuzyona, ye yandi lombo kyau kimosi...
Yandi mosi nkete wizidi. O yuvwidi:
— E kinya, e mpasi, e m’fwilu, e fulu ya ndongokelo ya kingulwa kwa edyadi e kanda, kya kwenda
e betela ye wisa kya ndyoyu muntu? O yau ba zala muna mpila ya luzingu, muna nkunzu za wana be
E nzaki za ndofi zizidi binga, i yayi e ntangwa yovo ke yau ko — o m’vadi a teke o yindwidi — ya
kwaminina vo ki kwaminina ko, ya landa mana twa sisilwa yovo ya vanga man’kaka, bika ya landa
mana ya sisilwa yo vanga mpe mana ma mpa, wuna yindula yo zakama muna nkati wuna gwa o
guninina kwa akulu’eto. Oo!
Wuna toma mona o Nganga a N’guki yandi i n’sunzudi.
O bambukidi o n’gindu. o widi e zu dya m’vovo mya nkete: o Ngang ́a mawuku, o ndyona o dyatanga
yo lukanu lwa vanga vo luzingu ka zolele zinga lu bokeleeee!
Vuanda vana tadi. Muna vingila.
Kansi kani tadi, kani nkete, kani kutu muna ngindu zau ke muna n’temo wa wonsono ko wuna u vuilu
o m’funu muna Salu e teke ki kwantumuinu e ngolo muna koko kwa yandi mosi kuna kwa lambulwa
ye fu ya ntama ya Luumbu lwa mfumu.
Luumbu?
Malembe.
Nanga kuzeye wo ko vo e Gyanzala i Luumbu, e gyanzala kya kintinu e
n’kongolo, ndamba-nkonzo i lunga lunganga mpe i mantisanga. bonso
wuna u vanganga o moko maku ma zingama vana kintulu vo kyozi wuna
monanga. Bonso wuna wa monanga wau wa kotesanga o n’tu aku kuna
nsi’ampakani a se dyaku. Bonso vo u di kotese vana mbindalakesa a
makinu. Ekyaki e kyukusa. E yayina e nsudi. Wuna yo bambumukinanga
o n’gindu? Oo!
Wau tala mana me vangama:
E Nzadi yizidi!?
e tadi di mwanganene muna yintaditadi, muna nkeziminu, muna
mbundukutu. E zu di fwisanga o matu muna kuma kya myangu muna
nkyelo a kuma – o widi? – nanga o n’koko wa lwaka wina kuna kumu ku
nungunanga e teke tuka muna nitu yakuna tadi — Aa, aa, aa... — ku
n’tambika o matonsi ma kyukusa kyandi.
I bosi O m’vadi a teke ke kota muna tadi.
muna lumbu ke lumbu
Áudios
n'soneki
